શા માટે ઉપવાસ અને શ્રાવણમાં અનાજ અને કઠોળ ટાળવામાં આવે છે?

કે શ્રાવણ માસમાં અનાજ (જેમ કે ઘઉં, ચોખા) અને કઠોળ (જેમ કે મગ, ચણા, તુવર વગેરે) શા માટે ના ખાવાની પરંપરા છે.

🌾 ➤ શા માટે શ્રાવણમાં અનાજ અને કઠોળ ટાળવામાં આવે છે?

✅ 1. આયુર્વેદ મુજબ: પાચનશક્તિ ઓછી હોય છે

• શ્રાવણ માસમાં વરસાદના કારણે વાતાવરણ ભેજભર્યું અને ઠંડુ હોય છે.

• આ સમયે શરીરમાં પાચનશક્તિ (અગ્નિ) ઘટી જાય છે.

• અનાજ અને કઠોળ પચાવવામાં ભારે હોય છે, તેથી શરીર પર વધારે બોજ પડે છે.

• જેથી રોગોની શક્યતા વધે છે જેમ કે:

  • અજીર્ણ

  • ગેસ

  • એસિડિટી

  • તાવ

  • તીવ્ર સ્નાયુ દૂખાવો
    
    

🔍 આયુર્વેદ કહે છે:

“Varsha Ritu = Low digestive fire = Eat light, sativk, and easily digestible food.”

✅ 2. આર્થિક અને સામાજિક કારણ:

• શ્રાવણ એટલે ખેડૂત માટે ખેતીનું આગમન — એટલે ખેતર માં વ્યસ્ત સમય.

• અનાજને બચાવવા માટે અને પ્રકૃતિ સાથે સંતુલન રહે તે માટે તેનું સેવન ઓછું કરવામાં આવતું.
  
  

✅ 3. ધાર્મિક દૃષ્ટિથી:

• શ્રાવણ ભગવાન શિવ અને પરમ તપસ્વી ઋષિ-મુનિઓનો માસ છે.

• તેઓ સામાન્ય રીતે "સાત્વિક અને અલ્પાહાર" લેશે, તેથી ભક્તો પણ તેમ જ કરે.

• અનાજ અને કઠોળ "રાજસિક" અને "તામસિક" ગણાય છે, જે ધ્યાન, જાપ અને પૂજામાં વિઘ્ન ઉભું કરે છે.
  
  

✅ 4. વાતાવરણનાં કારણે જીવાણુઓ વધી જાય છે:

• શ્રાવણ માસમાં ભેજ અને તાપમાનના કારણે અનાજ અને કઠોળમાં ફૂગ અથવા જીવાણુનું પ્રમાણ વધી શકે છે.

• જૂનું અનાજ વારંવાર બગડે, અને જો એવું ખાઈ લેવાય તો:

  • ફૂડ પોઈઝનિંગ

  • પેટની તકલીફ

  • તાવ જેવી સમસ્યા થાય
    
    

📌 એટલે શ્રાવણમાં શું ખાવું યોગ્ય માનવામાં આવે છે?

ખોરાક શા માટે?

મોરિયાં, સામો   પચવામાં સરળ

રાજગિરા, શિંગોડા   સાત્વિક અને શક્તિદાયક

છાશ, દહીં, લીંબુ પાણી   ઠંડક અને પાચક

ફળ.   એનર્જી, ફાઈબર

બદામ, અખરોટ (મર્યાદિત).       હેલ્ધી ફેટ

🧘‍♂️ આનાથી શું લાભ થાય છે?

• પાચનતંત્ર આરામમાં રહે છે

• શરીરમાં દિવ્ય ઉર્જા વધે છે

• ડિટોક્સ થાય છે

• ધ્યાન અને ભક્તિ માટે યોગ્ય માહોલ બને છે
  
  

📖 સંક્ષિપ્તમાં :

"શ્રાવણ = શાંત મન + સાત્વિક ખોરાક + સિદ્ધ આત્મા તરફ યાત્રા"
અનાજ-કઠોળ ટાળવાનું ઉદ્દેશ છે – પાચન શક્તિને આરામ આપવો અને ભક્તિમાં ઉંડાણ મેળવવું.

શ્રાવણ માસમાં અનાજ અને કઠોળ ટાળવાના વિષયમાં આપડા ધાર્મિક ગ્રંથો શું કહે છે?

📚 1. ધર્મશાસ્ત્રો અને ગ્રંથોનું મત:

🕉️ Manusmriti (મનુ સ્મૃતિ):

"Varsha Ritu madhye mamsam tatha shukadanyam tyajet."
(અર્થ: વર્ષા ઋતુ દરમિયાન માંસ, શુકધાન્ય (અનાજ) વગેરે ટાળવું જોઈએ.)

🔍 અહીં શુકધાન્ય એટલે “શુક” – એટલે કે સૂકું બીજ ધરાવતું અનાજ જેમ કે ઘઉં, ચોખા, દાળ, કઠોળ.

📿 Bhavishya Purana (ભવિષ્ય પુરાણ):

"श्रावण मासे तु यः खादेत शाकं धान्यं च सर्वशः।
स नश्यति न संशयो देहदुःखसमन्वितः॥"

(અર્થ: જે વ્યક્તિ શ્રાવણ માસમાં શાકભાજી, ધાન્ય (અનાજ) વગેરે ખાય છે, તે આરોગ્યસંબંધી દુખદ અસરો ભોગવે છે.)

🟢 અહીં ભવિષ્ય પુરાણ કહે છે કે શ્રાવણ માસમાં અનાજ લેવું શરીર માટે દુખદાયક છે અને તપના ફળને નષ્ટ કરે છે.

📖 Padma Purana (પદ્મ પુરાણ):

"श्रावणस्य तृतीयायां यः खादति च धान्यकम्।
नाशयेत् तपसः पुण्यं जन्ममृत्युं च विन्दति॥"

(અર્થ: શ્રાવણ માસના પ્રથમ ભાગમાં (જેમ કે તૃતીયા તિથિએ) જે વ્યક્તિ અનાજનું સેવન કરે છે, તે પોતાના તપ, પુણ્ય અને આધ્યાત્મિક યોગ્યતા ગુમાવે છે.)

🪔 2. ઉપવાસ અને સાત્વિક જીવનશૈલીનું મહત્વ – ભગવદ ગીતા અનુસાર:

📜 ભગવદ ગીતા – અધ્યાય 17 (શ્રદ્ધાત્રય વિભાગ યોગ):

"आहारस्त्वपि सर्वस्य त्रिविधो भवति प्रियम्।"
(અહાર પણ ત્રણ પ્રકારનો હોય છે: સાત્વિક, રાજસિક અને તામસિક)

• સાત્વિક: પ્રકાશદાયક, પવિત્ર, પચવામાં હળવો (ફળ, દૂધ, હળવો ભોજન)
  
  

• રાજસિક: તીખો, ખારો, ઝઝલતો (તળેલું, મસાલેદાર)
  
  

• તામસિક: બગડેલો, બासी, વધુ પડતો ભોજન (કઠોળ, માંસ, દારૂ)
  
  

🔍 શ્રાવણમાં સાત્વિક આહાર લઇને મન અને આત્માને શાંત કરવાની ભલામણ છે.

🕯️ 3. ઋષિ મુનિ ઓની પરંપરા અને આશ્રમ જીવન:

• ઋષિઓ વર્ષા ઋતુમાં "ચાતુર્માસ" તરીકે ઉલ્લેખ કરે છે – જ્યાં 4 માસ સુધી તપસ્યામાં મગ્ન રહેવું અને લાઈટ આહાર લેવો જોઈએ.

• તેઓ અનાજ ટાળી ફળાહાર, પાતળા શાક અને હળવો દૂધ જેવી વસ્તુ લેતા.
  
  

🧘‍♀️ 4. સાધના અને ઉપવાસ વચ્ચેનો સંબંધ – શાસ્ત્રો મુજબ:

શાસ્ત્ર શું કહે છે

યોગ શાસ્ત્ર

ઉપવાસ મનના વિકારો શમાવે છે (લોભ, ક્રોધ, તૃષ્ણા)

ચાંદોગ્ય ઉપનિષદ

ઉપવાસથી બુદ્ધિ શુદ્ધ થાય છે, જ્ઞાન પ્રાપ્ત થાય છે

શિવ પુરાણ

શ્રાવણમાં તપ, જાપ, વ્રત દ્વારા ભગવાન શિવની કૃપા મળે છે, અને એ માટે અનાજ ટાળવો આવશ્યક છે

🧾 સારાંશ: શાસ્ત્રો શું સમજાવે છે?

1. વર્ષા ઋતુમાં અનાજ કઠોળ ટાળવો શરીરના પાચન માટે યોગ્ય છે

2. શ્રાવણમાં અનાજ/કઠોળ ખાવું તપ અને ભક્તિમાં વિઘ્ન લાવે છે

3. શ્રાવણ = તપસ્યા, ભક્તિ, અંતર્મુખ જીવન

4. સાત્વિક ભોજન, ઉપવાસ, અને ધાર્મિક પવિત્રતા – શાસ્ત્રો આ ત્રણને ઊંચું સ્થાન આપે છે
   
   

🔔 અંતમાં ધાર્મિક સંદેશ:

"જે શ્રદ્ધાથી શ્રાવણમાં અનાજ અને કઠોળનો ત્યાગ કરે છે, તે શરીરની શુદ્ધિ નહીં પણ આત્માની શુદ્ધિ તરફ આગળ વધે છે.
ઉપવાસ એ ત્યાગ છે – તળેલું ખાવું નહિ, પણ ઈન્દ્રિયોને શાંત કરવું છે."

શું તમે શ્રાવણ માટે શાસ્ત્રોક્ત પધ્ધતિથી ડાયટ, ઉપવાસ અને ભક્તિプ્લાન તૈયાર કરાવવા માંગો છો?
હું શાસ્ત્ર આધારિત અને આધુનિક પોષણ બંનેનો સમન્વય સાથે સહાય કરી શકીએ 😊📿🌿